Nghiên cứu
DDR
Những câu chuyện về lao động hợp đồng Việt Nam tại CHDC Đức thường bị lãng quên và bị gạt ra ngoài lề xã hội. Là công nhân, được chào đón và không thể thiếu, họ sống biệt lập với đời sống xã hội ở CHDC Đức và ít tiếp xúc với người dân của nhà nước công nhân và nông dân. Sau sự sụp đổ của Bức tường Berlin, họ đã bị ném vào những biến đổi của những năm 1990, có lẽ còn nghiêm trọng hơn chính các công dân CHDC Đức trước đây. Hầu hết trong số họ trở về quê hương của họ, Việt Nam, nơi mà họ đã trở nên xa lạ. Những người khác đang tìm kiếm một vị trí ở nước Đức thống nhất và hiện là một phần quan trọng trong xã hội đa dạng của chúng ta, nhưng cộng đồng người Việt vẫn sống biệt lập và gần như ẩn mình.
Foto: IMAGO / Matthias Rietschel
Khi những người lao động hợp đồng Việt Nam lần đầu tiên đến CHDC Đức, nhiều người đã kể lại trải nghiệm đầu tiên của họ với tuyết rơi. Những chuyến xe buýt đưa họ từ sân bay về ký túc xá trong thị trấn lạnh cóng đưa họ đến một thành phố cách xa Việt Nam hàng nghìn cây số và giờ đáng lẽ là nhà của họ.
Vào cuối những năm 1970, CHDC Đức đã ký các hiệp ước nhà nước với các quốc gia xã hội chủ nghĩa anh em về di cư lao động. Trong đó có Việt Nam năm 1980, nơi bị chiến tranh tàn phá.
Các công nhân hợp đồng đã được đào tạo để xây dựng lại đất nước Việt Nam đã tan vỡ. Trong khi đó các nhà máy cũng được xây dựng lại. Vào cuối những năm 1980 khoảng 60.000 người Việt Nam sống ở CHDC Đức. Bản thân người lao động không phải là đối tác theo hợp đồng mà là các nước Việt Nam và CHDC Đức. Họ chủ yếu làm việc trong ngành công nghiệp nhẹ như công nghiệp dệt may hoặc công nghiệp giấy.
Thời gian lưu trú được giới hạn trong bốn đến bảy năm. Ban đầu, việc đào tạo là có ý định, nhưng theo thời gian, do sự thiếu hụt lao động ở CHDC Đức, những mối quan hệ này trở thành mối quan hệ việc làm hoàn toàn. Từ năm 1985 trở đi công ăn việc làm đã quan trọng hơn get trình độ chuyên môn. Nam và nữ độc thân trong tuổi từ 18 đến 35 được ưu tiên. Cuộc đoàn tụ gia đình không được phép và không được lên kế hoạch.
Foto: IMAGO / Roland Hartig
Foto: IMAGO / Werner Schulze
Tình hình hàng ngày cũng do nhà nước quy định. Các công nhân hợp đồng được ở trong ký túc xá với các giới tính riêng biệt. Các cặp vợ chồng cũng phải tách rời nhau. Theo hợp đồng mỗi người được 5qm không gian sống. Các ký túc xá được trang bị phòng tắm, bếp chung, lò sưởi và phòng câu lạc bộ và chủ yếu nằm trong các tòa nhà tiền chế mới xây. Những ngôi nhà đấy được mô tả là một trải nghiệm đặc biệt của người Việt Nam mới sang CHDC Đức. Cư dân ký túc xá phải báo cáo lúc khỏi nhà và quay trở lại. Ngoài ra còn có lệnh cấm đối với người ngoài. Ban quản lý nhà có quyền truy cập vào tất cả các phòng. Trong trường hợp mang thai, lựa chọn duy nhất còn lại là phá thai hoặc trục xuất về Việt Nam.
12% tiền lương được chuyển thẳng về Việt Nam dưới dạng chuyển khoản. Bởi vì đồng mark của CHDC Đức không thể chuyển đổi được như một đồng nội tệ, nên những người lao động theo hợp đồng đã gửi hàng hóa về quê. Thường là những hàng hóa khan hiếm tại CHDC Đức, chẳng hạn như xe đạp, máy khâu và xe gắn máy được tháo rời thành các bộ phận riêng lẻ và gửi theo từng kiện hàng.
Foto: IMAGO / Matthias Rietschel
Foto: IMAGO / Werner Schulze
Giữa công nhân hợp đồng và công dân CHDC Đức, một kiểu hai mặt nảy sinh giữa việc hiện diện trong công ty và vô hình trong cuộc sống hàng ngày. Hơn nữa, tình đoàn kết quốc tế được truyền bá của Liên Xô mâu thuẫn với sự tiếp xúc không mong muốn giữa công nhân hợp đồng và công dân CHDC Đức. Các quản đốc của những công ty nhà nước (VEB) được khuyến cáo không nên tiếp xúc cá nhân với người Việt Nam.
Theo hợp đồng, các khóa học ngoại ngữ từ một đến ba tháng và đào tạo nghề là một phần của thỏa thuận, nhưng điều này thường không được thực hiện đầy đủ. Do không có sự quan tâm đào tạo từ cả hai quốc gia, các khóa học ngôn ngữ không còn được cung cấp trong thỏa thuận thứ hai của chính phủ vào năm 1987. Rào cản ngôn ngữ không làm cho việc tiếp xúc cá nhân với công dân CHDC Đức trở nên dễ dàng hơn.
Foto: IMAGO / Werner Schulze
sự sụp đổ của bức tường berlin
Do thời gian lưu trú hạn chế tại CHDC Đức và tình hình kinh tế khó khăn ở Việt Nam, tình trạng sau khi bức tường sụp đổ rất phức tạp và khó khăn. Các cuộc đàm phán cho những người Việt Nam muốn ở lại Đức kéo dài đến những năm 1990. Vào thời điểm đó, khoảng 16.000 người Việt Nam ở lại Đức. Bởi vì họ không được phép làm việc ở Đức nếu không có giấy phép cư trú, điều duy nhất còn lại để kiếm sống là tự kinh doanh.
Foto: IMAGO / Werner Schulze
Ngoài ra, người Việt Nam đã phải hứng chịu những đợt tấn công từ cánh phải của Đức. Giống như các cuộc tấn công ở Hoyerswerda năm 1991 và Rostock-Lichtenhagen năm 1992.
Dựa trên hoàn cảnh lịch sử, chúng tôi muốn tìm hiểu thêm về kinh nghiệm và câu chuyện của những người lao động hợp đồng Việt Nam trước đây và thực tế cuộc sống của họ ngày nay.